Autore e intervistës: Majlinda Hoxha

 

Majlinda: Dori, të nisim nga bashkëpunimi i parë i juaji me teatrot e Beogradit. Kur ka qenë ajo dhe çfarë natyre e bashkëpunimimt ka qenë?

 

Dori: Në vitin 2011 fondacioni Hartefakt në Beograd në bashkëpunim me Qendrën Multimedia në Prishtinë e pat shpallë një konkurs rajonal për dramë bashkëkohore të angazhuar. Deri atëherë asnjëherë nuk kam marrë pjesë në ndonjë konkurs si dramaturge, mirëpo kësaj here m’u duk më sfiduese sepse ishte në nivel të rajonit dhe e dija që ka me qenë një garë […] pak më e vështirë. […] Isha veçse duke punu në diçka dhe thashë ok, po e provoj.

 

Në anën tjetër, [konkursi] e kish një deadline shumë specifik dhe shumë të afërt, gjë që më ka stimulu me u ulë dhe me punu intenzivisht […] dhe me kry dramën deri me atë datë. Ok, e kryva dramën e dërgova në konkurs […] pa asnjë pritje. [Arsyeja] ka qenë me u aktivizu, me marrë pjesë dhe me pa se çka po ndodhë.

 

Pas një kohe relativisht të shkurtër u shpallën fituesit dhe unë isha fituesja e konkursit. Në fakt, nuk m’u besojke. Më është dokë shumë absurde, shumë sureale, për shkak se […] nuk kisha pasë asi ambicie kur kisha hy në konkurs. […] Ata e kishin organizu një lloj ceremonie të ndamjes së çmimeve në Beograd dhe më ftuan me shku me marrë çmimin. Mirëpo, pavarësisht që u përgatita [dhe] u rezervuan biletat e aeroplanit, për shkak se në vitin 2011 hala nuk ka qenë në fuqi mundësia për me udhëtu [prej Kosovës] me autobus, […] ka qenë pak e komplikuar për me udhëtu. E gjetëm një lidhje për në Shkup dhe nëse nuk gaboj ka qenë muaji korrik. Një natë para se me u nda çmimet, ndodhi intervenimi i Policisë së Kosovës në Veri të Kosovës dhe u tensionu situata jashtëzakonisht shumë. Nuk mu duk momenti ma i mirë për me shku. Bisedova me organizatorët. Ata ishin në ngjarje, duke i përcjellë lajmet. Ka qenë një moment shumë i tensionur për shkak se ka qenë hera e parë ndoshta mbas [vitit] 2004 […] që në atë nivel […] u kompliku e tensionu situata, kështu që vendosa mos me shku me marrë çmimin.

 

Sidoqoftë, edhe pse nuk isha aty, atje ceremonia është mbajtë. […] Tash, çmimi i cili është nda, vendi i parë për dramën më të mirë bashkëkohore të angazhuar, të cilin e fitoi drama ime “Gishti,” ka përfshi në vete edhe inskenimin e parë […] në teatrin Bitef në Beograd.

 

Shumë shpejtë filluan përgatitjet për këtë inskenim. Hartefakt, si producenti i shfaqjes, e gjeti regjisoren, ekipin e shfaqjes, etj. Filluan provat. [Në] dhjetor 2012 u dha premiera në Bitef.

 

Unë shkova në Beograd diku 3-4 ditë para premierës. I përcjellsha provat [dhe] u takojsha me njerëz. Isha duke e përjetu atë atmosferën para premierës. Ishte premiera e parë për mua me një publicitet aq të madh dhe premiera e parë për mua jashtë Kosovës. Kështu që kisha […] emocione të përziera [dhe] nuk dijsha se çka me pritë. [Momentin që] shkova në Beograd e pashë që ka […] ka mbulim medial jashtëzakonisht shumë të madh ngjarja. […] Thjeshtë ishte hera e parë që një autor i Kosovës [po inskenohej] në Beograd. Ishte njëfarë momenti historik dhe unë nuk isha e përgatitur emocionalisht me u ballafaqu me [të], mirëpo më ndihmoi shumë fakti që shkova disa ditë më herët, sepse duke u taku dhe bisedu me njerëz fillova me […] u zhytë në mënyrë më të relaksuar në krejt atë ambient.

 

U dha premiera. Unë isha në premierë. Isha ulë diku shumë lartë në sallë dhe normalisht e preferojsha me qenë e padukshme në ato momente, mirëpo isha shumë e dukshme. Kaloi shumë mirë premiera dhe mbas premierës [bisedova me njerëzit të cilët] ishin të emocionuar për shumë arsyje. Ishin të emocionuar sepse e kishin pa […] një tregim prej Kosovës të shkruar prej një dramaturge të re. Kishte shumë aspekte aty që e kishin bë [këtë] një ngjarje shumë të rëndësishme.

 

Ajo çka më ka pëlqy në krejt këtë përjetim është se dukej si një bashkëpunim i natyrshëm. Domethënë nuk dukej si një bashkëpunim i sforcuar [me arsyetimin që] është i domosdoshëm ta bëjmë një dialog, është e domosdoshme të takohemi, të bisedojmë edhe të shkëmbejmë përvoja. Por thjeshtë, ishte një tregim i Kosovës i cili ishte marrë dhe ishte vendosë atje për me u nda më njerëzit e atij vendi. Dhe si i tillë, e ka bë që krejt qëndrimi im ato ditë në Beograd me qenë shumë miqësor, në kuptimin që mos me u ndi që isha [aty me] rol për me tregu përvojën time, ose […] me performu një rol të caktuar në kuadër të këtij bashkëpunimi. Thjeshtë unë isha Doruntina, isha autore, isha dramaturge dhe isha në Beograd për premierë.

 

Shfaqja ka pasë shumë mbulim medial. Kam qenë gjatë gjithë kohës nëpër intervista.

 

Majlinda: A ka pas ndonjë kritikë? Po mendoj, kritikë konstruktive?

 

Dori: […] Ka pasë gjithçka. Në momentin që je artist dhe ballafaqohesh me publikun, gjithmonë ka gjithëçka. Në përgjithësi, pritja ka qenë shumë e mirë. Ma merr mendja se për shkak të natyrës se si është e shkruar, nuk ka pasë ndonjë kritikë e cila [e kish dëmtu reputacionin] që e kish fitu drama. Drama kishte bë emër. Shfaqja kishte bë emër. Luajshin aktorë të shkëlqyeshëm. Regjisorja ishte [prej gjeneratës së re dhe] shumë premtuese. [Ishte] shumë e njohur dhe kishte publik. Ka pasë komente shumë të mira, nëpër portale posaqërisht. Vizituesit e portaleve e gjykojshin, normalisht, vetëm aspektin që jam shqiptare.

 

Në përgjithësi ka qenë një përvojë shumë e mirë. Tash kur e kujtoj, e kujtoj me nostalgji sepse pos premierës, ka qenë për mu edhe një lloj premiere tjetër. Jam njoftu me një Beograd krejt tjetër. Jam njoftu me një Beograd përmes komunitetit të artistave, përmes njerëzve të rinj të cilët ndoshta nuk e di [a] kisha pasë rast në ndonjë rrethanë tjetër me i taku dhe thjeshtë më ka pëlqy Beogradi i tillë. Më ka pëlqy më tepër se ai Beogradi që e kam njoftë prej gazetave dhe prej mediave.

 

Majlinda: Ok. Po për vitet më të heshme, përpara bashkëpunimit [tënd të vitit 2011], sa njohuri ke për bashkëpunimet që kanë ndodhë në sferën e kulturës në mes Beogradit dhe Prishtinës?

 

Dori: Besoj që prej ‘99-ës i kam përcjellë pothuajse krejt bashkëpunimet. Nuk ka pasë shumë. Ka pasë shumë pak. I kam përcjellë posaçërisht ato që ndodhnin në Prishtinë, për shkak se më ka interesu çka është dinamika e bashkëpunimit. Më ka interesu se çka po ndodhë edhe nuk e di, kanë qenë përvoja të ndryshme. Ka pasë bashkëpunime të tilla të cilat nuk i di, ndoshta kanë qenë të sforcume në atë që e thashë edhe më herët. Kanë qenë bashkëpunime për hatër të bashkëpunimit.

 

Mendoj që Prishtina dhe Beogradi kanë shumë e shumë sfera të ndryshme ku munden me bashkëpunu në mënyra më të natyrshme dhe spontane. Por, natyrisht, secili bashkëpunim është i mirëseardhur dhe normal që njerëzit kanë me kriju bashkë projekte të ndryshme. Diku ndoshta, nuk po më kujtohet saktë por diku para 2011 kam qenë në Beograd në një lloj udhëtimi me një grup të shqiptarëve të Kosovës, [për] me u njoftu me institucionet kulturore etj. Do të thotë, ka qenë [një vizitë] studimore. Ka qenë një grup i vogël dhe kemi shetitë prej një redaksie, të një revistë, te një teatër, etj. Edhe kjo ka qenë një përvojë shumë e mire, si një lloj njoftimi disi, si me e grrithë sipërfaqen. Nuk ka qenë ndonjë njoftim, nuk ka qenë ndonjë përjetim […] më i thellë, i cili të mëson diçka ose të njofton me diçka që nuk e njeh. Por në përgjithësi ka qenë në suaza krejt miqësore, etj.

 

Normalisht që mbas luftës, […] ndoshta nga mesi i 2010-2011 është rritë ky trendi i bashkëpunimeve dhe tash është pothuajse një send normal dhe ka shumë projekte të bashkëpunimit në mes [të] Prishtinës dhe Beogradit. Fatkeqësisht, janë vetëm në mes [të] Prishtinës e Beogradit. Mendoj që, megjithatë, ky bashkëpunim mundet me u decentralizu pak edhe me dalë prej Prishtinës e Beogradit, sepse normalisht që [këto] qytete janë më mendjehapura, janë më konstruktive, por ideja është me i kyqë edhe qytetet më të vogla, të cilat jo vetëm që nuk e kanë mundësinë me bashkëpunu përtej kufinjëve të komunës e qytetit të vet, [por] ndoshta edhe brenda kanë shumë mure [dhe] janë shumë të ndame. Mirëpo, mëgjithatë, mendoj që ka pasë projekte shumë të mira, ka pasë projekte relativisht të mira, e ka pasë edhe projekte mediokre që nuk kanë shërby për kurgjo.

 

Megjithatë, jam e interesume dhe gjithmonë e përcjelli nëse ka ndonjë projekt bashkëpunimi, sepse më intereson.

 

Majlinda: Po gjatë të ‘90-tave [kur ndodhi] ekspozita ‘Përtej’, e di që në atë kohë ke qenë  e re edhe studente. A ke qenë studente?

 

Dori: Jo kam qenë hala më e re. ‘Përtej’ është në ’97, a po?

 

Majlinda: Po, në ‘97-ën.

 

Dori: Në ‘97-ën unë realisht i kam pasë 15 ose 16 vjet. Nuk e mbaj në mend unë me 15-16 vjet tash ekspozitën. Nuk e mbaj në mend ekspozitën si ngjarje, por e mbaj në mend se është tregu e ritregu, e tash nuk e di, atë që e kujtoj a është përnjëmend kujtesë e mirëfilltë, a është ajo që e kam konstruktu unë prej krejt tregimeve që i kam ndëgju.

 

Por, mënyra qysh e njoh unë më së miri ekspozitën është prej vizitave të mija në Beograd, e posaçërisht me ‘Gishtin’, për shkak se shumë njerëz të cilët i kam taku kanë folë për ekspozitën. Ka bo asi përshtypje të madhe ekspozita në Beograd, sa që njerëzit e kujtojshin ende. Dhe sipas të gjitha gjasave, prej asaj që kam mbërri me kuptu prej njerëzve, […] ka qenë hera e parë që është hapë një dritare që me i njoftu artistat kosovarë, ose me i njoftu shqiptarët e Kosovës përmes punës që e bëjnë, […] jo përmes atyre kornizave paragjykuese prej të cilave janë paraqitë nëpër media shqiptarët, por përmes asaj se kush janë e çka bëjnë. Në fakt është impresive sa shumë njerëz në Beograd e kanë përmendë atë ekspozitë. Ka qenë një moment shumë i rëndësishëm i njoftimit të skenës së artit të Beogradit me skenën e artit të Kosovës në përgjithësi, për shkak se në ‘Përtej’ ka pasë artista prej disa vendeve të Kosovës, do të thotë nuk kanë qenë vetëm të Prishtinës.

 

Nuk e di, në fakt, si kish me reflektu një ekspozitë e tillë sot, për shkak se rrethanat janë tjera, por mendoj që ai momenti të cilin e ka kriju ‘Përtej’ atëherë është i papërsëritshëm. Thjeshtë koha kur është bë ajo ekspozitë ka qenë aq specifike sa që nuk besoj që dikush më vonë ka me pasë mundësi me mujtë atë efekt që e ka pasë ‘Përtej’. […] Edhe pse ka kalu një periudhë, […] është trasu rruga, është përgatitë terreni, që ndoshta artistët e Kosovës megjithatë me u pranu atje në mënyra të ndryshme.

 

Majlinda: Kthehemi tek ‘Gishti.’ Si erdh deri tek frymimi i ‘Gishtit’ si dramë?

 

Dori: ‘Gishti’ është një dramë që […] pata fillu në mendje me e shkrujtë shumë më herët. Kam tregu disa herë edhe në intervista që i kam dhënë, që në vitin 2004 kam qenë pjesë e disa bashkëpunimeve për hulumtime në terren për me shkrujtë tregime të cilat kishin me e ngritë vetëdijen tek familjarët e personave të zhdukur, për disa hapa të domosdoshëm që duheshin me u marrë për identifikimin e personave të zhdukun. Në atë kohë ka qenë shumë sfiduese në Kosovë me u marrë mostrat e gjakut për teste të ADN-së prej familjarëve. Ka ekzistu një rezistencë prej anës së familjarëve për me ju nënshtu disa procedurave shumë teknike, të cilat duheshin patjetër me u bë për me u identifiku personat e zhdukur.

 

Me një ekip të artistëve ishim në terren duke i taku shoqatat e familjarëve [dhe] duke i taku vetë familjet e personave të zhdukur, thjeshtë me e kuptu çka është tu ndodhë [dhe] pse është kjo rezistencë. […] Kishim për qëllim me e shkrujtë një tekst për forum teatër që kish me u ftu nëpër vende të ndryshme të Kosovës, e posaçërisht nëpër vende ku jetojshin familjet e personave të zhdukur. […] Në fund të forum teatrit është teatri interaktiv, [kur] ka bashkëbisedim, […] me u diskutu këto çështje, e posaçërisht me gjenerata më të reja.

 

Çka ka qenë interesant në këtë fazë, në këtë hulumtim, nuk ishte puna […] që vetëm rezistojshin për shkak se nuk e njihnin natyrën e një testimi të ADN-së, ose pse nuk e kuptonin pse ajo është aq e domosdoshme. Problemi ishte që çfarëdo akti që familjarët […] merrnin për me u identifiku personat e zhdukur, ishte deklaratë që ata pajtoheshin që ata janë të vdekur. Edhe rezistenca, në fakt, ishte kriju në këtë pikë. Rezistonin me pranu që ata janë të vdekur. Ekzistonte hala një dozë shprese që ata persona munden me qenë gjallë dhe munden me u gjetë. Po flasim për 2004-tën, 5 vite mbas luftës. Kjo rezistenca që ata me e pranu që ata munden me qenë të vdekur ka qenë pika e parë që më ka frymëzu për me e shkrujtë ‘Gishtin’.

 

Mendoj që në këtë aspekt, nuk është punu hiç me familjarë të personave të zhdukur [dhe] të viktimave të luftës, do të thotë, mënyra se si janë procesu të gjitha ato ngjarje që kanë ndodhë në ‘98-‘99 në Kosovë.

 

Me ju kthy tash ‘Gishtit.’ Krejt këto tregime që i kam ndëgju, imazhet të cilat i kam pa kur i kam taku këta njerëz me kohë janë shkri dhe janë shëndrru në ‘Gishtin.’ Për shembull, janë disa imazhe që janë tek Gishti të cilat unë i kam pa në këto takime në 2004-tën e të cilat i shoh edhe sot tek familjarët e personave të zhdukur. Një shembull konkret është që në atë kohë, një familje na ka tregu që ata kur e shtrojnë tavolinën për me hongër, ata gjithmonë e shtrojnë edhe vendin e babës i cili është i zhdukur. Me pjatë, me pirun, me të gjitha gjërat. Ai person edhe pse nuk është aty, edhe pse nuk e dijnë ku është, e ka vendin e vet në tavolinë gjithmonë. E pata interpretu si njëfarë dëshire e tyre që ai person në çdo moment me pasë mundësi me hy prej derës, me u ulë aty dhe me vazhdu jetën.

 

Tek ‘Gishti’ kjo është bë element shumë i rëndësishëm, e në fakt krejt drama fillon prej asaj kur dy gra e përgatisin gjellën për personin i cili është i zhdukur edhe krejt erat e asaj gjelle i ngacmojnë krejt kujtimet që i kanë ato të dyja për djalin i cili është i zhdukur. Edhe sot, tash vonë para disa muajve, e kam ka një imazh të tillë. Një nanë në Gjakovë e cila i ka 5 anëtarë [të familjes të zhdukur], burrin dhe 4 djemtë, […] hala ajo e kishte shtru tavolinën, ishte ulë vet me hangër dhe 5 pjata e 5 karrika të tjera ishin të zbrazëta. Krejt këto imazhe, krejt këto tregime që në njëfarë mënyre ishin si të shtypura në atë kohë, e kanë gjetë rrugën dhe kanë ardhë deri tek ‘Gishti.’

 

Ka pasë copa të Gishtit të cilat kam fillu me i shkrujtë më herët, thjeshtë si një lloj mozaiku nëpër files të ndryshëm diku në kompjuter, të cilët dikur u ula dhe i bëra bashkë. U përfundu drama dikur në mars 2011. Por, mendoj që rolin kryesor në formimin e kësaj e ka lujtë viti 2004 dhe ajo përvojë që e kam pasë [me] udhëtimet nëpër Kosovë dhe takimet me këto tregime.
Majlinda: Tash të kthehemi në 2012-tën kur shfaqja u bë me një projeksion te një teatro të quajtur Bitef nga Beogradi, në mënyrë personale, e një humbje shumë direkte prej luftës së fundit që ka qenë në Kosovë. A je në dijeni si u morr kjo dhe si u interpretu prej dy aktoreve serbe? Unë e kam pasë fatin e mirë me e pa shfaqjen në Prishtinë dhe përshtypjet e mija kanë qenë kështu më të mirat. Nuk e di a e kam pa ndonjë shfaqje që më ka dhënë asi lloj emocioni. […] Më ka bo disa herë me mendu a është për shkak që aktoret kanë qenë serbe edhe produksioni ka qenë serb. Për ty si ka qenë ai lloj bashkëpunimi?

 

Dori: Është e vërtetë, produksionin të cilin e ka bërë Bitef-i është jashtëzakonisht emocional. Kudo që është dhënë ka shkaktu emocione shumë të fuqishme në publik. Në përgjithësi jemi të prirur me mendu që një rol shumë të madh në krijimin e atij emocioni e luan fakti që aktoret janë serbe dhe produksioni është prej Beogradit, etj., mirëpo unë këtu kisha dashtë me e cekë që aktoret janë të shkëlqyeshme edhe produksioni ka qenë i shkëlqyeshëm dhe regjisorja e ka bërë një punë të jashtëzakonshme dhe si rezultat i asaj ka dalë një shfaqje e tillë, e cila i ka bë njerëzit me qajtë në publik, në atë kuptim që i ka emocionu aq shumë.

 

Mirëpo, prapë po du me u kthy tek […] nacionaliteti i aktorëve, i ekipit etj., për shkak se ‘Gishti’ është inskenu […] në vende të ndryshme në rajon dhe ka pasë reaksione të ndryshme gjithmonë. Është inskenu prej teatrit Sartr në Sarajevë. Atje vazhdon që tre vjet në repertor me u dhënë dhe atje ka shkaktu emocione. Mirëpo, është interesant që sa herë që inskenohet e merr diçka prej kontekstit lokal dhe thjeshtë bëhët pjesë, bëhet si shfaqje e atij vendi.

 

Mendoj që çka ka shkaktu që ‘Gishti’ me pasë një udhëtim të [suksesshëm] nëpër rajon […] është fakti që […] është dramë e cila nuk flet specifikisht për një komb ose për një person të caktuar. Është thjeshtë dramë e njerëzve. Është dramë e dy grave të cilat lufta i ka lënë vet në një rreth shumë të egër dhe ato duhen me gjetë mënyra e mjete me mbijetu. Një situatë e tillë është e përkthyeshme në shumë kultura dhe në shumë gjuhë, dhe tek ‘Gishti’ qëllimisht nuk kam specifiku lokacion ku është duke ndodhë ngjarja. Ju kam shmangë krejt referencave kulturore, ekzotike, etj., për shkak se […] kur pata fillu me shkrujtë ato nuk më interesonin më. Nuk më interesonte fakti që dikush e ka shkaktu këtë dhunë dhe se dikush e ka shkaktu këtë luftë. Mua më interesonte qysh ballafaqohen me krejt atë humbje njerëzit mbas luftës. Dhe mendoj që ajo ka qenë çelësi pse ‘Gishti’ ka pasë sukses […] në kontekste të ndryshme kulturore.

 

Shfaqja e Beogradit është shfaqë edhe në Prishtinë. Nejse, është shfaqë […] edhe në vende të tjera, ka pasë rrugën e vet, mirëpo është shfaqë edhe në Prishtinë. Për një gjë që më vjen keq është që është shfaqë në një teatër shumë të vogël dhe shumë pak njerëz e kanë pa. Kisha pasë qejf sikur të ishte shfaqë në një teatër shumë më të madh dhe shumë më shumë njerëz ta kishin pa. […] Ndoshta [edhe] të kishte pasë vizita të organizume të familjarëve të personave të zhdukur me ardhë me pa shfaqjen. ‘Gishti’ është shkrujtë për ta edhe mendoj që ata është dashtë me e pa. Sidoqoftë, ata pak njerëz të cilët e kanë pa në Prishtinë janë nda poashtu shumë të emocionuar prej shfaqjes, njejtë sikurse publiku në Beograd. Atëherë e sheh që është e mundur me e pasë një lloj bashkëpunimi, siç e thash edhe më herët, të natyrshëm. Është e mundur me lindë një bashkëpunim i natyrshëm, është e mundur me pasë nevojë dy vende me bashkëpunu përtej qëllimit politik. Është e mundur thjeshtë me bashkëpunu njerëzit pse janë artista dhe jo sepse janë shqiptarë ose serbë.

 

Majlinda: Dori, shfaqja është mbajtë edhe është luajtë prej aktorëve edhe në Prishtinë në Teatrin Kombëtar. Çka ka qenë ndryshe prej performancës që është mbajtë nga teatrot e Beogradit?

 

Dori: Në 2017, Teatri Kombëtar e ka futë në repertoar ‘Gishtin’ edhe e ka bë një regjisor i ri i Gjilanit me dy aktore shumë të njohura të Kosovës. Aktore të popullarizume. Ka qenë shfaqje ok. Ka qenë shfaqje e mirë. Publiku ka reagu mirë. Kanë ardhë shumë njerëz me pa ‘Gishtin’, për shkak se […] është folë shumë [për të] në media prej [vitit] 2011. Ka pasë edhe shumë njerëz që kanë qenë shumë kurreshtarë se çka është puna e kësaj drame që është folë kaq shumë, që ka udhëtu nëpër rajon, është bë nëpër teatro të ndryshme e tek ne nuk është bë ende.

 

Kur është bë ‘Gishti’ në Teatrin Kombëtar, pati interesim të madh. Ka pasë reagime mediale shumë të mira. Normal, thashë edhe më herët, por vetëm po du me e cekë. ‘Gishti’ deri tash është bërë për herë të parë në Beograd, pastaj është bërë […] në teatrin shqiptar të Shkupit në 2013, është bërë në Sarajevë në 2014, është bërë si një pjesë e triptihu në Vienë në 2014 (njejtë me dy drama të dramaturgëve prej Bosnës e Hercegovinës), është bërë në 2015 në Prishtinë e tash është duke u bërë në Tiranë dhe është duke vazhdu rrugëtimi i ‘Gishtit.’

 

Secili produksion i ka pasë specifikat dhe veçoritë e veta. Natyrisht, secili produksion i ka pasë ato karakteristikat kreative të qasjes regjisoriale dhe qasjes së aktorëve në lojë […] dhe efekteve vizuele që i kanë përdorë, mirëpo mendoj se çka e dallon ‘Gishtin’ e Bitef-it prej krejt këtyre tjerave, është që ‘Gishti’ i Bitef-it është i fokusuar vetëm në aktorë, do të thotë, vetëm në përjetimin njerëzor.

 

Përjetimet tjera kanë qenë secila e veçantë. Posaçërisht, unë i kam përjetu shumë veçantë secilën, sepse kanë qenë lexime të ndryshme të një drame të cilën e kam shkrujtë unë, e tek secila e kam pa diçka prej mangësive të tekstit ose diçka që e ka theksu një pjesë të tekstit që nuk e kam pa më herët. Do të thotë, si interpretime të vazhdimshme mbi tekstin. Mirëpo, secila shfaqje në njëfarë mënyre e ka kriju identitetin e vet.

 

Atë çka e dallon shfaqjen në Prishtinë është se shfaqja është bërë në Teatrin Kombëtar, i cili është një teatër që e mban primatin elitist, në njëfarë mënyrë, edhe pse Kosova nuk është se ka shumë teatro. Por, megjithatë, premiera mbahet me kokteje, etj. Kisha përshtypjen që ishte me një publik të rezervuar. Nuk e di pse. Ndoshta prapë kisha pasë dëshirë sikur shfaqja të kishte udhëtu nëpër vende të ndryshme të Kosovës, ose të paktën të [ishte] organizu me ardhë prej vendeve të ndryshme të Kosovës me e pa shfaqjen, sikurse gratë e personave të zhdukur të cilat janë komunitet [i organizuar] në Kosovë. […]

 

Nuk e di, unë gjithmonë kam pasë dëshirë që shfaqjen me e pa këto familje, sepse ky është publiku i ‘Gishtit’ në fakt. Me sa di, vetëm Sarajeva ka organizu shfaqje të tilla. Atje organizojnë dhe i shënojnë ditët e personave të zhdukur […] edhe në teatër organizojnë vizita të tilla. Më vjen keq që asnjëherë nuk kam qenë aty me pa reagimin e tyre, me i pa komentet e tyre dhe me pa se si komunikon shfaqja me ta. Shumë kam pasë dëshirë edhe në Prishtinë më ndodhë një gjë e tillë por nuk ka ndodhë.

 

Malinda: A ka ndonjë bashkëpunim tjetër rajonal që të ka lënë përshtypje shumë të mira në të cilin është përfshi edhe Kosova?

 

Dori: […] Ka bashkëpunime rajonale të cilat më kanë impresionu, […] pjesë e së cilave nuk ka qenë Kosova. Për shembull ‘Hipermezia’ shfaqja e Sellma Spy është një prej tyre dhe ka qenë shfaqje mysafire në Prishtinë.

 

‘Romeo dhe Zhulieta’ [është] ndoshta një prej shfaqjeve më të vona të cilat janë realizu në krah të një bashkëpunimi të tillë. Është interesant, se ndoshta në fillim këtë kisha mujtë me e cekë, është interesant si janë normalizu bashkëpunimet mes Kosovës dhe Serbisë në sferën e kulturës, sepse në fillim kur […] kanë lindë ato projektet e para […] janë paragjyku jashtëzakonisht këtu. Tash, nuk e di unë saktësisht si ka qenë situata në Serbi. Mirëpo mundem me folë për Kosovë. Ka pasë reagime negative edhe prej komunitetit artistik. Për shembull, kur është inskenu ‘Gishti’ në Beograd, ka pasë prej komunitetit artistik në Kosovë të cilët dojshin me thonë që jam tradhëtare e çka po di unë. Gjana të cilat janë paragjyku pa e njoftë fare natyrën e bashkëpunimit dhe thjeshtë për faktin se ti si shqiptare ke shku në Beograd, e ku ta di unë.

 

Mirëpo, me kohë kanë fillu me u normalizu dhe shumë prej njerëzve të cilët kanë qenë udhëheqës të sulmeve paragjykuese kanë qenë [mandej] vetë pjesë e bashkëpunimeve në shfaqje të ndryshme. Është shumë interesant me e pa zhvillimin e tyre dhe si janë kyçë, por në anën tjetër është shumë interesant me pa këtë normalizimin Kosovë – Serbi si ka ndodhë. Ish dashtë pak kohë me ndodhë ky normalizim, por unë mendoj që tash është shumë normale me pasë në Prishtinë një ekspozitë, një shfaqje e çfarëdo qoftë ku shqiptarë të Kosovës e serbë të Serbisë luajnë bashkë. Në atë kohë, në 2011, kjo nuk ka qenë normale.

 

Majlinda: Në [situatën politike të të ‘90-ave] kur ti ke qenë më e re, a kishe mendu ndonjëherë që një prej dramave tua një ditë ka me u lujtë në Beograd?

 

Dori: Kurrë. Të ‘90-at janë periudhë shumë e rëndësishme e jetës sime, për shkak se [atëherë] unë jam rritë, jam bë teenager etj. […] Qysh ka qenë kohë kritike për Kosovën, ka qenë kohë kritike edhe për mua, e posaçërisht [lidhur me vendimin] se çka kam me u bo kur të rritem.

 

Kisha pasë dëshirë me e tregu një tregim të ‘90-ave pak më personal. Unë jam rritë në një lagje në qendër të Prishtinës, ku ka qenë gyshja, për shkak se prindërit nuk më kanë dërgu në çerdhe por më kanë dërgu tek gjyshja çdo ditë. Ajo lagje ka pasë më shumë serbë dhe krejt fëmijët e moshës sime që isha në dispozicion me lujtë me ta ishin serbë. Po flas, në fakt, tash për fundin e ‘80-ave. Gjithë ditën kam lujtë me shoqe dhe shokë serbë. Kemi bërë gara me biçikleta, kemi lujtë me lloq, kemi bërë gjëra me shkumësa e çkado që është luajtë në atë kohë. Atë kohë unë fillova edhe me lexu çirilicë, sepse ka pasë vajza pak më të mëdha se unë të cilat shkonin në shkollë dhe kur u kthenin nga shkolla neve na gjenin në oborr duke luajtë dhe na tregonin se çka kanë mësu në shkollë, etj. Dhe për mua ka qenë shumë normale me u kyçë në një komunitet të tillë, për shkak se isha fëmijë dhe nuk kisha as ide, realisht, se çka ishte tu ndodhë. Në 1990 dy prindërit [e mij] i kanë përjashtu prej punës. Babi ka punu në Televizionin e Prishtinës e mami në Radio Prishtinë. Të njejtën ditë i kanë përjashtu prej punës të dytë, si dhe shumë shqiptarë të tjerë. Kjo ka ndodhë në korrik 1990 kur unë i kam pasë 8 vjet. Në momentin që ka ndodhë ky akt, është instalu një mur shumë i madh dhe i pakapërcyshëm në mes meje dhe shoqeve e shokëve në mahallë tek gjyshja ime. Ende nuk muj me e kuptu pse, qysh e tek; duke i njoftë prindërit e mi nuk besoj që më kanë thënë mos fol më me ta, mos rri më me ta, mirëpo brenda natës u kriju një situatë e tillë që shqiptarët dhe serbët nuk ishte më nomal me u shoqëru.

 

Në ato rrethana, në një mahallë tjetër e gjeta unë dikur një shoqëri të re më të mirë, me shqiptarë edhe normal vazhdova me u rritë e me lujtë. Mirëpo, këto shoqet tjera nuk i shihja, disa edhe po, por vetëm i përshëndetsha e nuk e di se […] qysh ka ndodhë ajo ndamje kaq radikale.

 

Prej asaj perspektive nuk kisha mujtë me imagjinu që unë në vitin 2011 shkoj në Beograd si dramaturge [e tekstit të] parë dramaturgjik [të] Kosovës [që] inskenohet në Beograd. Posaçërisht sepse, çka ka ndodhë prej 1990 e tutje ka qenë e tmerrshme. Normal, nëse rritesh në rrethana të tilla, me një ambient ku çdo ditë ushtrohet urrejtje ndaj teje pse ti je shqiptar, sigurisht sendi i fundit që e kishe mendu është se ti ke me e bo një breakthrough atje. Kështu që ka qenë e paimagjinueshme.

 

E di, është pjesë e historisë sime dhe e kam marrë në Beograd me vete edhe atëherë kur kam shku në 2011-ën.

 

Majlinda: A mendon që përvoja në Beograd [me] ‘Gishtin’ e ka kalu atë mur?

 

Dori: […] Ndoshta ai mur ka qenë mur i fëmijërisë. Ndoshta kur jam rritë pak, e kam pa që s’ka qenë edhe aq i madh si më është dukë kur kam qenë fëmijë. Ndoshta kur jam rritë, i kam bë 17-18 vjet, e kam pa se ndoshta unë mundem vetëm me e kapërcy atë mur, po kur kam qenë e vogël ka qenë shumë i madh.

 

Nuk di, unë jam rritë në Prishtinë dhe Prishtina si qytet ka pasë diversitet shumë të madh kulturor. Ka pasë serbë e ka pasë gjithçka dhe normal, jemi rritë bashkë. Kështu që asnjë mur nuk ka qenë shumë serioz. Edhe pse kur jemi rritë ka pasë orë policore, ka pasë skena të tmerrshme në qytet, ka pasë edhe presion të vazhdueshëm, por në nivel personal nuk kam mujtë me e marrë seriozisht asnjë mur. […] Ndoshta për atë nuk e kam pasë të vështirë në 2011 me shku në Beograd.

 

Majlinda: A mendon që arti është forma më e mirë e thyerjes së këtyre mureve?

 

Dori: E di që ka me tingëllu si klishe, veç po. Është, definitivisht. Të paktën deri tash është dëshmu që është, dhe po shpresoj që ka me vazhdu me qenë. Mendoj që arti është definitivisht mënyra më e mirë me u kriju një bashkëpunim i mirëfilltë dhe një dialog i mirëfilltë në mes popujve. Shresoj që nuk ka me u kontaminu prej diskursit politik që është duke u zhvillu momentalisht në skenën politike Kosovë-Serbi, sepse politikës definitivisht nuk i intereson arti. […] Shpresoj që kanë me vazhdu me i lonë njerëzit rahat me punu çka të dojnë dhe shpresoj që [artistat kanë] me e rujtë pavarësinë e tyre, […] si në Prishtinë, si në Beograd, si në cilindo qytet tjetër të Kosovës e Serbisë. Kanë me e pa sa mirë është me bo projekte bashkë dhe ndoshta një ditë do të bëhën […] projekte [edhe] jashtë rajonit. Duhet me u bo projekte në mes të Kosovës dhe Serbisë, por duhet me u hapë edhe ndaj shteteve të tjera sepse [ashtu] e normalizojnë edhe më shumë bashkëpunimin kulturor.

 

Majlinda: Faleminderit Dori.

 

Dori: Faleminderit edhe prej juve.