Autore e intervistës: Majlinda Hoxha

Majlinda: Maks, tё fillojmё me emrin ‘Pёrtej.’ Pse ‘Pёrtej’?

Maksut: […] Shkёlzeni nё njё [shkrim] e cekë se titulli ‘Përtej’ rrjedh prej ideve të mija. Në përgjithësi […] në cilëndo disiplinë që unë isha duke punu […] e kisha gjetë [rastësisht këtë kuptim] për vete […] : [Momentin që] del ‘përtej’ rrugës matanë, ‘përtej’ kioskut, shkon matanë. [Në princip, unë nisem gjithnjë] prej asaj më të thjeshtës edhe dal në diçka që mundet me qenë më domethënëse në përgjithësi, ose edhe për njerëzit përballë meje. Pra, kjo i bjen që në momentin që ne dalim përtej pragut [të] shtëpisë tonë, jemi në ballafaqim […] edhe me të tjerët. Në momentin që je me të tjerët, je gjithmonë në një lloj detyrimi me veten ndaj të tjerëve.

Unë në vitin 1990 me teatrin e Prizrenit kam marrë pjesë në [Festivalin Federativ të Teatrove Amatore të Jugosllavisë]. Mirëpo, përveç emrit ‘amator,’ asgjë amatore në atë festival nuk ka pasë: Tu fillu prej seleksionimit (ku çdo republikë dhe krahinë është seleksionu), […] regjisorëve profesionistë që merrshin pjesë dhe […] anetarëve të jurisë. [U bë ashtu] puna që ne, me atë shfaqje, fituam shpërblimin e parë atë vit.

 

Majlinda: Në vitin 1990?

 

Maksut: Në ‘90-ën. Pra, u shpall shfaqja më e mirë […] në Jugosllavi atëherë.

 

Majlinda: Cila shfaqje ka qenë ajo?

 

Maksut: [Titulli ka] qenë “Proporcione Hyjnore”. […] Ka qenë një dramë vizuele ku [për] 60 minuta […] nuk flitet asnjë fjalë, do të thotë ka vetëm lëvizje [dhe] muzikë […]. Aty ne jemi njoftu [me Shkëlzenin] dhe në disa biseda që i kemi bërë [ai ishte] në kërkim të emërtimit të revistës mikste e cila ishte në përgatitje e sipër. […] Unë e përmenda këtë idenë time “Përtej”, atij i pelqeu shumë [dhe pasi që ja] përmend Gani Bobit […] edhe atij i kishte pëlqy shumë. […] Kështu […] ne mbetëm [duke e konsideruar] a do ta quajmë revistën mikste ‘Përtej’ apo do të jetë diçka tjetër që do të bëhet për të. […] Kështu ka ardhë puna deri aty [ku e quajtëm ekspozitën] ‘Përtej’, […] sigurisht me [kuptimin] se do ta bënim […] një hap jo të lehtë [dhe] sipas meje shumë të rëndësishëm. […] Kur [e] kam mendu [këtë punë] unë për veten time, kam mendu shumë për anëtarët që kanë marrë pjesë aty, se çka ata mendojnë [ata tash]. […] Tash kur po [e] paramendoj, 20 vite përpara ka qenë kohë tepër e rëndë. Ato 15 vitet para luftës kanë qenë pothuajse luftë, edhe me shku në qendrën e atij që në njëfarë mënyre ishte armik i yti, edhe me e varë punën me […] jondjeshmëri [ndaj] krejt asaj që na e ndijshim përditë, për mu ka qenë një lloj force edhe një lloj ballafaqimi me ta. Unë këtë e kam bërë në mënyrën time. Ka qenë një kohë që edhe unë vetë e ndijsha një lloj ankthi, për të cilin nuk isha i vetëdijshëm prej nga dhe si vjen, mirëpo e kisha. Edhe mënyra e pikturimit ka qenë ajo. […] Kurrë nuk kam pikturu më vështirë se ato ditë, në ato punë [me të cilat] kam shku atje. Nuk e di sa herë është punu, është fshi, është përpunu, është ripunu në ato pëlhura. […] Përfundimisht janë si palimpsest-e, ku kryhet, punohet, gërrvishtet, kërkohet, etj., mirëpo tërë kohën me një lloj intense që të pikturoj keq. Si duket ka qenë një kërkesë e brendshme që ta qes [neverinë] që e kisha në vete me gjithë ato që ndodhnin. […] Nuk e di a ka moment më të vështirë se kur del prej banesës në Prishtinë, […] zbret poshtë, […] (unë atëherë kam qenë në javoren politike Zëri tu punu, ajo ka qenë në pallatin e shtypit në fillim) edhe dikund në [rrugë] të ndalë një polic [edhe të bën pyetje] vetëm pse i teket, kupton? Janë momente tepër, tepër denigruese për njeriun si qenie në atë moment. Të gjitha këto [ndjenja] unë i kam hudhë në ato pëlhura, edhe këto janë ato momentet shumë te rëndësishme për mu [dhe që] njëkohësisht […] e arsyetojnë komplet […] se pse kam qenë [në Beograd]. Kjo është ajo.

 

Majlinda: Domethënë puna që e keni pasë në ekspozitën ‘Përtej’ ka qenë enkas për atë ekspozitë?

 

Maksut: […] Kanë qenë […] enkas. […] Ne sigurisht kemi bisedu shumë kohë më përpara për projektin, mirëpo […] të them të drejtën unë në atë kohë […] kam jetu në Prishtinë, në një banesë, dhe në ato kushte ti nuk ke […] mundësi me punu [se nuk ke atele]. Më është dashtë me u kthy në Prizren, në shtëpi. Ka qenë verë, […] i kam përgatitë […] pëlhurat [në oborr] edhe aty kam punu. Pra, […] dashtë pa dashtë kanë qenë të punume enkas për [ekspozitë dhe] ka qenë një lloj përgatitje për atë se çka do të dërgoj unë atje. Për mu ka qenë me rëndësi me e mbërri [me e hudhë në ato pëlhura] një lloj mllefi edhe (po, po e marr lejen me e thënë) një lloj gërdie që e kisha me krejt atë që ndodhte edhe kur ishim të vetëdijshëm edhe kur nuk ishim të vetëdijshëm. […] Nuk ishte kurgjo tjetër me rëndësi: A janë të parat, a do të vazhdoj […] a nuk do të vazhdoj me to, etj.? […] Eventualisht [kisha] vetëm […] mendime […] teknike: Si kam me i çu deri në Prishtinë, si kanë me vazhdu tutje dhe a do të jem vetë në gjendje me shku deri në Beograd? Kjo ka qenë.

 

Majlinda: Po si erdhi deri te vendimi që me u bë ekspozita në Beograd? A ka pasë hezitime në atë kohë?

 

Maksut: Ajo në mënyrë precize nuk më kujtohet, por më [kujtohen] kryesisht […] bisedat me Shkëlzenin. […] Unë me Mehmetin edhe Sokolin […] nuk kam pasë shumë biseda, që i bjen […] që Shkëlzeni ka qenë inicues [dhe] seleksionues i autorëve. […] Atëherë nuk kemi pasë kurator. Fatmirësisht, sipas mendimit tim. Domethënë, […] nga ana e Prishtinës ka qenë Shkëlzeni [që e ka drejtu ekspozitën] kurse nga ana e Beogradit kanë qenë të tjerë.

 

[…] Një gjë tjetër me rëndësi [është] që ne kemi qenë të siguruar që ekspozita do të quhet ‘Përtej,’ […] në gjuhën shqipe, […] pastaj edhe në [gjuhët serbo-kroate dhe angleze] dhe se katalogu do të jetë [në të tri gjuhët. Kjo ka] qenë poenta dhe pika [orientuese] për ne […] në lidhje me organizimin edhe me ekspozitën.

 

Majlinda: Po […] rrugëtimi deri atje dhe dita e hapjes, çka mbani në mend prej asaj?

 

Maksut: Hapjet zakonisht e kanë gjithmonë […] një paraqitje, […] do të thotë artistët [dhe drejtuesit] […] kemi qenë të renditur [dhe] ata organizatorët kryesorë e bëjnë hapjen. E bëjnë një lloj prezentimi. E mbaj në mend që publik ka pasë shumë, mund të thoja ka qenë jashtëzakonisht i madh. Përbrenda publikut pa dyshim që ka pasë njerëz që nuk na kanë pa me ndonjë kënaqësi të madhe. Sigurisht që ka njerëz që nuk na kanë pritë me dëshirë të madhe, por ka pasë edhe të tillë qe na kanë pa me një me një lloj mirësie edhe një lloj turpi [që vërehej] nga mënyra se si na janë afru dhe përmes bisedës që e kanë bë. [Ishte] një bisedë shumë e lehtë, e qetë, nga e cila mundesh me lexu se e ndjejnë barrën të cilën e kishim ne. Unë i mbaj në mend pak-a-shumë këto biseda. Pastaj ka qenë grupi jonë, ku nuk kemi qenë vetëm ne katër-pesë-gjashtë, por kanë qenë edhe disa [të tjerë]. Diku kemi qenë një gjysëm autobusi [me] gazetarë, sociologë, filozofë të rinjë etj, etj. […] Gjenerata […] e gazetarëve të ri në atë kohë […] sot janë emra të njohur […] që i gjen gati në të gjitha skajet e botës.

 

Majlinda: Po si u prit ekspozita?

 

Maksut: […] Në kuptimin e […] tendencave që ne i kemi paraqitë, sa i përket artit, ka qenë krejtësisht një ekspozitë e kohës. [Sipas mendimit tim,] janë veçu [ndoshta nga tematika] punimet e […] Sokolit. Një, se kanë qenë më të numërta edhe e dyta, ngase kanë qenë instalacione të cilat në mënyrë të drejtpërdrejtë kanë qenë të lidhura me atë se çka ndodhte në Kosovë. Domethënë, kanë qenë një lloj […] tregimi i drejtpërdrejtë i asaj se çka po ndodhë ose çka po përgatitet me ndodhë në Kosovë.

 

[…] Për shembull, është një dritare e vjetër dhe një plumb, të cilin Sokoli e kishte pasë bërë prej atyre kacave të vjetra që ne i kemi pasë përdorë dikur dhe [ai] ja jep formën e kokës dhe e drejton nga dritarja. Besoj që për secilin shikues që ka kalu aty pari ka qenë një ndjenjë e veçantë. Qoftë të jetë serb, qoftë të jetë dikush prej diku tjetër, ose qoftë të jetë i Beogradit apo ka kalu rastësisht aty. […] Sa i përket paraqitjes vizuele dhe artistike, ekspozita ka qenë e drejtume, e përgatitur edhe e përkujdesur në mënyrën ma të mirë të mundshme. […] Kanë mujtë me ndodhë eventualisht dilemat e shikuesit, se unë jam më tepër për këtë punë, se sa […] për ato punë.

 

[…] Punët e Mehmetit […] kanë qenë të lyme me një lloj bitumeni të zi [dhe] që kanë qenë punë edhe më paraprake të tijat, të cilat ai edhe sivjet i ka risjellë në Galerinë Kombëtare tash në Kosovë. Bile një pjesë të tyre.

 

[…] Në punimet e mija, për të cilat fola pak më herët, [mbizotëronte] dëshira ime me pikturu keq. Këtë, sot e kësaj dite e [konsideroj] si një diçka që më mban, në veçanti, për shkak se ajo ndjenjë ka qenë [aq] e fortë, sa që e fituam një lloj lirie jo vetëm në shprehje, por nëse mundem me thënë edhe frymëmarrja [na ndryshoi]. Kur je në gjendje me e shprehë të keqen dhe me e hudhë në pëlhurë edhe mandej e merr me vete dhe shkon e varë atje, në njëfarë mënyre ju varë para hundës. E tash është punë e tyre me e lexu, me e ndi, etj. Besoj që e kanë ndi.

 

E tash është ana tjetër, se sa kanë qenë ata të kënaqur me atë që na kemi qenë atje. Ka qenë një grup […] që [natyrisht] s’kanë qenë të kënaqur dhe [pyetnin] çka ju shqiptarët [po] kërkoni këtu. Sikurse që ka qenë e njejta gjë [në Kosovë, kur pyetnin] pse ju shqiptarët po shkoni në Beograd. […] Të dy anët kanë qenë të pakënaqura. Edhe në rrethet tjera. […] Prej pikëpamjeve që fillojnë me intervista, gazetari, etj., deri te çështjet tjera intelektuale, [thonin] çka lypin këta me ardhë këtu? Dhe te ne [thonin, me plot të drejtë,] çka lypin këta [të shkojnë në Beograd e të ekspozojnë] në kohën kur këtu […] një pjesë e rinisë është […] në burgje?

 

Pra, 20 vite më vonë, edhe fuqia e mllefit edhe e dhunës m’duket shumë më e qartë sot, se sa që ka qenë atëherë. Atëherë, si duket, ka qenë një lloj përditshmërie për ne. Përditshmëri, por në kulmin e ngulfatjes, ku fillon me e pa se më nuk je tu mujtë me marrë frymë. […] Për mu, ‘Përtej’ ka qenë, njëfarë mënyre, …

 

Majlinda: Ngulfatje.

 

Maksut: […] … me dalë prej qasaj. Ose me marrë frymë, ose s’kishe ku me shku. Tjetra, më duhet me e thënë edhe këtë, që ne nuk kishim asnjë lloj informate. Një ditë mundet me ndodhë një gjë edhe se ne duhet, hajde, po e zëmë se banesa jonë apo lagjja jonë, do të shkojmë diku me marrë një diçka dhe se do të kem një vend ku do të bisedojmë ndonjë fjalë me dikënd dhe se do ta kemi një lloj llogjike të asaj se si mund të dalim prej asaj situate. Jo, tjetra ka qenë që dikush do t’i mëshojë derës me shkelm, do të hyjë brenda dhe do t’i teket atij me të ledhatu kështu, ose me të mësu kështu. Kjo ka qenë situata.

 

Majlinda: Do të thotë, kritikat që i keni marrë pas kthimit tuaj [prej] ekspozitës në Beograd, i kuptoni tash?

 

Maksut: Të jem i sinqertë, [mu] edhe nuk më kujtohet që ka pasë shumë kritika të drejtpërdrejta. Ka qenë një kritikë, ashtu e përgjithësume, që ka dalë prej selisë ku ka qenë lidhja e shkrimtarëve, se nga aty dilte çdo mendim pak më i përgjithshëm ose pak më zyrtar. Dhe, natyrisht, duhet të ketë qenë që një grup prej 3-4 artistësh […] kosovarë kanë shku [në Beograd] dhe se për këtë duhet [të] shohim se në çfarë mënyre janë paraqitë. Dhe ka pasë prej atyre që […] na e kanë perkrahë [por edhe prej atyre që nuk na kanë përkrahë] iniciativën, […] sigurisht. I kuptoj të dyja anët edhe i arsyetoj që të dyja anët. Nuk e kanë pa të logjikshme shkuarjen tonë atje. Po e ripërsëris, për mu ka qenë shumë me rëndësi se, ndoshta kishte me qenë krejt tjetër gjë sikur unë të kisha ditë që ne do të shkojmë në Beograd dhe kjo do të kryhet [aty], pra nuk do të bëhet edhe në Prishtinë dhe nuk do të percjellet edhe në Tiranë sikur që ka qenë e konceptume.

 

Majlinda: Do të thotë, koncepti paraprak ka qenë që ekspozita të udhëtojë?

 

Maksut: Po.

 

Majlinda: Në Prishtinë?

 

Maksut: Prishtinë dhe Tiranë. Ndoshta kishte me ardhë në [edhe] Podgoricë ma merr mendja, [ishte] shumë e mundur. Prandaj […] edhe e ka pasë kuptimin [‘Përtej’]. Bile per mu, nuk ka qenë ‘Përtej’ vetëm Prishtinë-Beograd, Beograd-Prishtinë.

 

Majlinda: Çka ndodhi pas ekspozitës në kontekstin artistiko-kulturor?

 

Maksut: Nuk më kujtohet që ka ndodhë diçka e madhe, por mendoj qe ka lënë gjurmë të tjera përveç reagimeve. […] Ekspozita ka qëndru. Nuk më kujtohet tash sa [gjatë]. Është botu katalogu. [Edhe pse unë nuk jam për këto gjëra e nuk i jap shumë rëndësi,] më duhet me e cekë që katalogu […] ka qenë i punuar kuq e zi [me] një nuancë të përhimtës aty edhe quhet ‘Përtej’. Pra, në njëfarë mënyre e simbolizon […] prej nga ka ardhë [dhe] autenticitetin me të cilin na kemi shku, edhe si ide edhe si paraqitje. Kështu që, nuk shoh diçka që kishte me na turpëru […] në çfarëdo kuptimi.

 

Majlinda: Po mendoj, [çka ndodhi me] bashkëpunimet rajonale?

 

Maksut: E di se Sokoli dhe Mehmeti kanë vazhdu me Bienalen e Cetinjes menjëherë [pas ekspozitës]. Unë nuk kam marrë pjesë ngase edhe nuk kam qenë i ftuar. Nuk e di pse, por është shumë e mundur [që nuk më kanë ftuar pasi që] unë jam arkitekt dhe […] kam punu në [disiplina të] tjera sikur teatri, dizajni (dizajni grafik sidomos), arkitektura e brendshme, piktura, etj. Kur je më ngusht me punën dhe me veçoritë që i ke, është më lehtë, ngase se edhe kur seleksionohesh, kërkohesh për një punë të caktume. Kur je në disa disiplina, atëherë mbetesh në të gjitha nga pak dhe në asnjërën konkretisht. Kjo, në njëfarë mënyre, më ka percjellë ashtu që kur ti merr dhe punon në dizajn, nuk je dizajner. Kur merr dhe pikturon, nuk je piktor ose nuk i takon pikturës. […] Kryesisht të konsiderojnë si arkitekt. Me thënë të drejtën, sot e kesaj dite këto organizimet e arkitektëve, tek ne sidomos, janë vështirë të menaxhume. Është shumë vështirë me i organizu edhe pse tash 20 vite më vonë na i kemi takimet e dizajnerëve, të arkitektëve, e të tjerëve që unë i shoh me shumë rëndësi të madhe. Kisha me e veçu këtu REDO, që është ky tubimi/konferenca e dizajnerëve nga e gjithë Europa qe vijnë në Prishtinë. Mendoj që është ngjarja kulturore me identitetin më autentik dhe më të mirin që ka Kosova sot. Unë mendoj që ata kanë identitet që asnjë institucion ose ngjarje [vjetore] kulturore […] në Kosovë nuk e ka. Shpeshherë ne mendojmë […] se organizimet e [menaxhuesve apo organizatorëve që janë jashtë, në Europë apo në botë] janë më të mirë […] se ne. Nuk është e vërtetë. Shumë herë tek ne gjërat ndodhin, sipas meje, në menyrë ma të mirë në kuptimin se jemi më të thjeshtë, jemi më [të] drejtpërdrejtë, i organizojmë gjërat më me shpirt. Nuk ka shumë profesionalizëm, mirëpo kjo bën qe ti ikim stereotipit edhe anës sterile të këtyre takimeve.

 

Majlinda: A mendon që ka pasë sterilitet në ‘97-ën në ‘Përtej’?

 

Maksut: Jo. Sidomos kjo ngjarja jonë nuk ka mujtë me pasë kurrsesi. Kjo ka qenë një lloj dueli. Duel në mes të publikut që ka qenë aty brenda dhe […] njerëzve që kanë dëgju [për të]. Unë e di se natën e ekspozitës […] nuk kam mujtë me qëndru shumë më gjatë edhe dikur kam dalë [dhe kam marrë me u kthy ne hotel]. […] Objekti i Qendrës për Dekontaminim Kulturor më duket se është ngjitur me ambasadën Amerikane, apo afër diku, edhe e di se kur dola me e thirrë një taksi nuk e kisha shumë vështirë. […] [Filluam me bisedu me taksistin që] më ktheu deri në hotel. Pasi që serbo-kroatishtja ime është mjaft e mirë, nuk len shumë mëdyshje për me pytë se prej nga je. […] Në bisedë e sipër, kur unë i tregova se ne jemi këtu për një ekspozitë dhe se jemi [shqiptarë] prej Prishtinës, […] ai thjeshtë më pyeti se çka po lypim, […] pse ishim këtu. […]

 

Majlinda: Thjeshtë për art.

 

Maksut: Po. Ishte edhe e pakuptimtë se çka po [lypnim atje]. Edhe është shumë e kuptueshme që dikush tjetër në Prishtinë është pytë se çka [kemi lypë ne] atje.

 

Majlinda: Si i shihni ju bashkëpunimet mbas luftës?

 

Maksut: Në ‘97-ën mbahet ekspozita. Në ‘98-tën unë jam në Belgjikë. […] Në këto 20 vite ka ndryshime të mëdha sa i përket mënyrës se si janë organizu gjërat, duke fillu së pari prej këtyre [organizatave dhe fondacioneve] dhe mënyrës se si ato funksionojnë, sa që nganjëherë më duket që [‘Përtej’] ka qenë shumë e çiltër në krahasim me [to]. Shpeshherë më duket se si ide më tepër mbetet […] tubimi [dhe] diskutimi rreth disa gjërave […] pa ndonjë efekt të drejtpërdrejtë. Unë mendoj që […] shumica e këtyre organizimeve artistike apo kulturore janë për ta mbajtë një frymë pezull që ende peshon qoftë mbi Kosovë, qoftë mbi [ish-Jugosllavi] dhe se janë një lloj zbutësi i atmosferës.

 

Majlinda: Mendoni që është zbutës?

 

Maksut: Për mua është zbutës. Është kryesisht zbutës. Nuk ka ndonjë forcë më tepër se kaq.

 

Majlinda: Por 17-18 vjet mbas luftës, a mendoni që bashkëpunimet e kanë kriju njëfarë sensi organik, ku nuk është më e lidhur shumë ngushtë me të kaluarën e dy vendeve?

 

Maksut: Doemos, kur 20 vite kalojnë, sigurisht ajo që ka mujtë me u organizu në 2005-tën dallon prej asaj që është [organizu] në 2015. […] Aty janë 10 vite [dallim]. E mos të flasim për kohën kur ne shkuam atje. Edhe pse të rinjtë serb, hungarez, vlleh, rumun apo të gjithë ata që jetojnë në Serbi sot edhe të shqiptarëve edhe të gjithë nacionaliteteve të […] tjera që janë në Kosovë ka diçka që i amballazhon, diçka që i bën bashkë. Është një frymë e re [ku] […] reflektohet e drejta dhe ata i marrin ato gjëra lehtë, por edhe i [largojnë] prej vetes lehtë kur kanë nevojë me i largu.

 

Majlinda: Kjo nuk domethënë qe është e njejta për gjeneratat e juaja. Nuk mundeni me largu lehtë?

 

Maksut: Me largu kënd?

 

Majlinda: Krejt këtë reflektim të së kaluarës.

 

Maksut: Po mendon me e hekë si barrë?

 

Majlinda: Po.

 

Maksut: Nuk mendoj se hiqet ajo ndonjëherë. Ajo mbetet dhe vetë mënyra se si po e tregoj është përjetimi. Pra, është ajo autentikja, është vetë fryma e asaj kohe. Fryma […] e këtyre bashkëpunimeve sot patjetër që është shumë më e lirë. Duhet të jetë më e lirë. Nuk bën ndryshe. Është tjetër gjë ana organizative që unë thashë që nuk më len shumë përshtypje, ngase mendoj se ka shumë formalitete. […] Unë po nisem prej disa qyteteve në Kosovë, e ma merr mendja që është njejtë edhe në këto qytetet në Serbi, […] Maqedoni, etj., janë vende të festivaleve. Ne bëjmë vetëm festivale. Nganjëherë kur je verës në Kosovë, e ke përshtypjen se ndodhin vetëm festivale.

 

Majlinda: A është gjë e keqe ajo?

 

Maksut: Nuk mundet me qenë gjë e keqe. Mirëpo, unë po mendoj që […] nga ana organizative këtu është një lloj formaliteti [që] më len mu me dyshu në sinqeritetin e idesë thelb të këyre festivaleve.

 

Majlinda: Do të thotë nuk është diçka impulsive, është me prapavijë?

 

Maksut: Pak a shumë. Janë zbutës. Janë filtra. Nuk janë festivale por janë filtra.

 

Majlinda: Po të kishe qenë edhe një herë 37 vjeçar çfarë piktura kishe dërgu në ‘Përtej’?

 

Maksut: Unë besoj që nëse fryma kishte me qenë e njejtë, besoj që vrulli në mu kishte me qenë i njejtë. Kurse […] tendencat sot janë në diçka tjetër edhe orientimi ose theksi te unë është në diçka tjetër në krahasim me atë që ka qenë në atë kohë. Pra, në krijim e sipër unë vazhdimisht si autor [jam] në thelbin e asaj […] që të mbanë. Me e dhënë atë që ke prej vetes, ajo është krijimtari. Kurse ‘Përtej’ përfundimisht ka qenë një lloj menaxhimi, një lloj organizimi kontradiktor që e ka bërë të veten. […] Nëse e analizojmë pak sot politikën në Kosovë, […] e kuptojmë se atëherë ne paskemi qenë në njëfarë mënyre shumë liberal [dhe] shumë të thjeshtë […] me gjestin që e kemi bërë, […] në krahasim me […] çka po janë të detyruar politikanët [të bëjnë] sot, sa që ata […] mund të dalin qesharakë. Ne jemi shumë serioz në krahasim me ata.

 

Majlinda: Arti [është] më serioz?

 

Maksut: Ne jemi shumë serioz. Jemi serioz. Kemi qenë të palëkundur edhe e kemi tregu të vërtetën. […] Ndoshta ky ka qenë edhe një hap që më vonë, për shembull, kur një grup tjetër ka shku atje, punimet e tyre kanë qenë të shtrime për toke apo të copëtume.

 

Këtu po lidhem me një gjë që me pyte më herët, ndoshta kisha me shtu edhe diçka tjetër. […] Punimet prej Beogradit nuk janë kthy në Prishtinë që ne t’i marrim prapa në shtëpitë tona apo në ateletë tona, po janë kthy në shtëpinë e Sokolit në Pejë edhe kanë mbetë aty të gjitha. […] Kur lufta në Kosovë ka fillu dhe ushtria serbe ka hy, i ka shkatërru punimet të cilat i ka gjetë te shtëpia e Sokolit edhe punimet e mija janë komplet të copëtume dhe të preme me thikë. […] Ma merr mendja që janë [përdorë] thika ushtarake, se shihen nga premja. […] Unë i kam të dokumentume me fotografi edhe gjurmët e çizmeve të ushtarëve edhe të policëve serb janë komplet në punime, sidomos në anën e mbrapme, ku është ajo pjesa e bardhë. Vitin e kalumë kam qenë te Sokoli, i kam marrë unë ato në gjendjen çfare janë. Njërën jam mundu me e hekë dhe me e rivitalizu, po them me e rivitalizu se duhet me e ngjitë atë, me e afru diqysh. Ka pjesë që janë mangu, ka pjesë që kanë ra etj., mirëpo ishte punë e mundimshme, ngase edhe koha e ka forcu pluhurin. Lagështia dhe gjëra të tjera eventualisht e bëjnë të veten, kështu që vetë pëlhura është e tendosur dhe bashkimi i krejt asaj sipërfaqeje ishte aq e vështirë sa që unë e nera vetëm njërën dhe dy tjerat i kam lënë në gjendjen çfare janë, […] tu mendu që ato s’duhet me i prekë, se […] janë një lloj dokumenti se si kanë ndodhë gjërat. […] Dy të tjerat janë ashtu si […] i kanë lënë policia.

 

Majlinda: Është e vërteta!

 

Maksut: Po, po janë të preme, të thyme, edhe i kam të dokumentume, i kam të fotografume të gjitha.

 

Majlinda: Po në njëfarë mënyre a i bie kjo si një metaforë e të së vërtetës?

 

Maksut: Po, po! Pra, gjëja e parë që ata kanë [bërë kur kanë] hy në atë shtëpi te Sokoli, […] janë turrë përballë punimeve dhe kanë thy, kanë pre sikur që kanë bo edhe me njerëz. Mos t’i krahasojmë a! Mirëpo akti është i njejtë.

 

Majlinda: Faleminderit, Maks!

 

Maksut: Të lutem.